Дата публикации: 20.03.2022
Сейітбек А.Б.
Тұран Университетінің магистранты
Ғылыми жетекші - Исмаилова Р.Т.
Техника ғылымдарының кандидаты,
Туран Университеті «Ақпараттық технологиялар»
кафедрасының қауымдастырылған профессоры
Алматы, Қазақстан
Аңдатпа. Бұл мақалада жұқпалы аурулардың таралған көрсеткіштерін бағалау, соған сәйкес географиялық бөлінген ақпараттық жүйелерін құруға арналған. Ең басты мақсат жұқпалы аурулардың статистикалық мәліметтерін пайдалана отырып, оның адам өмірі үшін қауіптілігін ақпараттық жүйе көмегімен көрсету, талдау, жариялау болып табылады.
Кілт сөздер: жұқпалы ауру, ақпараттық жүйелер, эпидемия, медицина, инфекция, географиялық ақпараттық жүйе.
Кіріспе.
Жұқпалы аурулар дүние жүзінде маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Жұқпалы ауру жиырма бірінші ғасырдың ең бір көп талқыға түсетін мәселелердің бірі. Оны айналып өту мүмкін емес. Бұрын эпидемиялар мен пандемиялар яғни, оба, нағыз шешек, холера, бөртпе сүзегі, іш сүзегі, грипп т.б адам өлімінің басты себебі болған. Қазіргі күнде көптеген инфекциялармен сырқаттану біршама төмендеуде. Бұрындары инфекциялар өршігені төмендеп, қазір қайтадан бас көтеруде (туберкулез, дифтерия, безгек, холера). Кейбір табиғи инфекциялардың белсенділігі жоғарлауда (оба, кене энцефалит, геморрагиялық қызбалар, лептоспироз). Өмірге қауіп төндіретін жұқпалы ауруларды қадағалау халықтың денсаулығына төнетін қауіпті ерте анықтау үшін өте маңызды. Жаңа инфекциялардың пайда болуы халықтың тығыздығы, саяхат және сауда сияқты адам факторларымен және климаттың өзгеруі, ауылшаруашылық тәжірибесі сияқты қоршаған орта факторларымен байланысты. Қоздырғыштарды жылдам молекулалық анықтауға, сондай-ақ жұқпалы аурулардың белсенділігін дәлірек бақылауға арналған әртүрлі жаңа технологиялар барған сайын қолжетімді болуда. Барлық негізгі қоғамдық денсаулық сақтау агенттіктері пайдаланатын веб-қадағалау құралдары мен эпидемияны талдау әдістері қауіпті бағалауды және індеттерді ерте анықтауды жеңілдету үшін жасалған.
Жаңадан пайда болған жұқпалы ауруларды жаһандық қадағалау эндемиялық аурулармен сырқаттанушылықтың өзгеруін жылдам анықтауға, сондай-ақ эпидемиялық потенциалдың бұрын белгісіз қоздырғыштарынан туындаған синдромдарды уақтылы тануға және сипаттауға бағытталған. Жаңа инфекциялық қауіп анықталғаннан кейін аурудың таралуын қадағалау, профилактикалық және күресу шараларын қолдану және бағалау үшін маңызды болып табылады. Жаңа немесе қайта пайда болатын жұқпалы аурулар әдетте белгілі бір популяцияда немесе географиялық аймақта пайда болады, бірақ олардың берілу тәсілі мен пандемиялық әлеуетін ескере отырып, олар жергілікті немесе ғаламдық деңгейде тез таралуы мүмкін. Технологиялық жетістіктер ауруды бақылауды жеңілдетіп, аурудың динамикасын зерттеу және эпидемияны болжау үшін математикалық модельдерді құруға мүмкіндік берді. Модельдер жаңа қоздырғыштардың пайда болуы ықтимал жұқпалы аурулардың ошақтарын анықтауға мүмкіндік береді. Веб негізіндегі нақты уақыттағы бақылау құралдары веб-сұраулар синдромдық бақылаудың көзі ретінде жиі қолданылуда. Денсаулыққа қатысты іздеу жүйесінің сұрауларын талдау жұқпалы аурулардың аймақтық белсенділігін бақылауға көмектеседі.
Зерттеу әдістері. Қазақ халқының денсаулығын сақтау тұрғысынан жұқпалы аурулармен күрес әрқашан мемлекетіміздің әлеуметтік саясатының басым бағыттарының бірі. Осыған байланысты инфекциялық аурулар бойынша медициналық көмек көрсету жүйесінде инфекциялық аурулардан зардап шегетін халыққа қызмет көрсетуді жақсартуға, амбулаториялық және клиникалық қамтамасыз етуді жетілдіруге, клиникалық практикаға жоғары медициналық технологияларды енгізуге байланысты міндет туындайды.
Инфекциялық аурулар кезінде медициналық көмекті ұтымды басқарудың айқындаушы шарттарының бірі басқару процесін ақпараттық қамтамасыз ету, қажетті ақпаратты іздеу, жинау, жинақтау және өңдеу, шектеулі ресурстар жағдайында емдеу-профилактикалық іс-шаралар бағдарламасын қалыптастыру үшін ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Халыққа медициналық қызмет көрсету сапасын талдау үшін мониторингтік тәсілдерді пайдалану денсаулық сақтау жүйесін дамытуға бағдарланған ақпараттық қамтамасыз етуді жетілдіруді талап етеді, бұл өз кезегінде сапалы және шынайы ақпаратқа қол жеткізу және оны пайдалану рәсімдерін әзірлеу міндетін қойды. Бұл ретте денсаулық сақтау жүйесін болжау және геоақпараттық технологиялар негізінде аумақтық бөлінген деректер бойынша шешімдер қабылдау әдістері ерекше маңызға ие.
Географиялық ақпараттық жүйені елдер, аймақтар, қауымдастықтар, координаттар сияқты географиялық жағдайға байланысты деректерді өңдейтін кез-келген пән үшін құрал ретінде пайдалануға болады. Географиялық ақпараттық жүйе барлық адамдар үшін ыңғайлы құрал болып табылады. Географиялық ақпараттық жүйе ферма, аймақ немесе ел деңгейінде ауру таралу, өлім, ауру карталарын жасау үшін пайдалануға болады. Картада көрсетілген кезде ақпарат оңай қабылданады. Статистикалық медициналық ақпаратты өңдеу үшін нозологиялық нысандар мен әкімшілік аумақтар бойынша инфекциялық ауру туралы ақпаратты визуализациялау әдістемесі әзірленді. Ұсынылған бағалау әдістері ретроспективті ақпарат негізінде және автоматтандырылған режимде жұқпалы ауру қаупінің аумақтарын анықтауға, емдеу-алдын алу шараларын жоспарлауға және шектеулі ресурстарды аймақтық деңгейде де, облыста да ұтымды бөлуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта жұқпалы аурулар туралы көптеген мәліметтер жергілікті, мемлекеттік, ұлттық және халықаралық деңгейдегі әртүрлі зертханаларда, медициналық қызмет көрсетушілерде және мемлекеттік мекемелерде жиналады. Сонымен қатар, көптеген институттар әртүрлі деңгейдегі ақпарат, талдау және есеп беру жүйелеріне қол жеткізе алмайды.
Деректерді жинау нүктесінен модельдеу және талдау деңгейіне дейін визуализациямен біріктіретін ақпараттық жүйенің болуы деректер сапасын жақсартуға, деректерді енгізуге, уақтылы талдауға, ошақтардың болжамды талдауын жақсартуға және апатқа байланысты оқиғаларды басқарудың әлеуетті жақсаруына әкеледі.
Жұқпалы аурулар кезіндегі медициналық көмекті ұтымды басқарудың айқындаушы шарттарының бірі басқару процесін ақпараттық қамтамасыз ету, қажетті ақпаратты іздеу, жинау, жинақтау және өңдеу, емдеу және емдеу бағдарламасын қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Зерттеудің ғылыми нәтижелері. Жұмыста ғылыми жаңалықты сипаттайтын келесі негізгі нәтижелер алынды: облыстың әкімшілік-аумақтық бірліктеріндегі жұқпалы ауруларға медициналық мониторинг жүргізу, сонымен қатар жүретін аурумен сырқаттану қаупінің қабылдану деңгейін бағалауға мүмкіндік береді; өңірдің географиялық таралған жүйесінде инфекциялық қызметті ұтымды басқаруға мүмкіндік беретін жұқпалы аурулар қаупі бар аумақтар мен өмір сүрудің жайлылығын бағалау әдістері; өңірдегі жұқпалы науқастарға медициналық көмек көрсету жүйесінде ұтымды басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін инфекциялық ауру қаупі бар аумақтарды кешенді бағалау тәртібі; денсаулық сақтаудың әкімшілік органдары деңгейінде басқарушылық шешімдердің ұтымды қабылдануын қамтамасыз ететін жұқпалы аурулардың жай-күйін бағалаудың және болжауының автоматтандырылған жүйесінің құрылымы мен ақпараттық қамтамасыз етілуі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
-
Акатова Н.А. Негізгі геоақпараттық технология муниципалды интеграцияланған ақпараттық жүйе.
-
Баевский Р.М. Халықтың жалпы медициналық тексеру жүйесінде денсаулық жағдайын бағалауға арналған автоматтандырылған кешендерді құру принциптері // Медициналық электроника мәселелері.Тагонрог. 1986.6.
-
Белешев Д., Гурвич Ф.Г. Сараптамалық бағалаулар. М.: Экономика, 1986 ж.
-
Войно-Ясенецкий М.В. Инфекциялық процестердің биологиясы мен патологиясы, М., 1981 ж.
-
Ларичев О.И. Объективті модельдер және субъективті шешімдер. Мәскеу: Наука, 1987 ж.