ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҮЛГІЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ

Дата публикации: 02.05.2022

Орияшов Н.М.

Тұран Университетінің магистранты

Ғылыми жетекші - Исмаилова Р.Т.

Техника ғылымдарының кандидаты,

«Ақпараттық технологиялар»

кафедрасының доценті

Алматы, Қазақстан

Аңдатпа. Бұл мақалада ұйымның қорларын басқару тақырыбының өзектілігі түсіндіріледі. Қорларды басқарудың теориялық негіздері және қорларды басқарудың әдіс, бағыттары қарастырылады.

Кілт сөздер: қор, ұйымның қорларын басқару, қорларды басқару модельдері, периодтік әдіс, релаксация әдісі, "минимум-максимум" жүйесі.

Қорларды басқару дегеніміз-олардың деңгейін бақылауды ұйымдастыру және Тапсырыс параметрлерін жедел жоспарлау арқылы қордың мөлшерін белгілі бір шектерде сақтау жөніндегі шаралар жиынтығы. Қорлардың мөлшерін басқару маңызды функциялардың бірі және қорларды басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады, олардың деңгейін есепке алу мен бақылауды ұйымдастырумен, жоспарлаумен және логистикалық басқарудың басқа процедураларымен тығыз байланысты. Қор деңгейін келесі үш негізгі жолмен реттеуге болады:

тапсырыс мөлшерін (жеткізу партиясын) өзгерту туралы;
тапсырыс кезеңін (жеткізу аралығын) өзгерту туралы;
тапсырыс мөлшерін және жеткізілім арасындағы аралықты бір уақытта өзгерту туралы.

Қорлар теориясында осы тәсілдердің бірін қолдануға байланысты реттеудің үш негізгі жүйесі бөлінеді:

периодтік әдіс немесе белгіленген тапсырыс (жеткізу) мерзімі бар жүйе;
релаксация әдісі немесе белгіленген тапсырыс өлшемі бар жүйе;
көбінесе "минимум-максимум" жүйесі деп аталатын екі деңгейлі жүйе.

Тауарлы-материалдық қорларды бақылаудың осы негізгі жүйелерін толығырақ қарастырайық.

Периодтік әдіс (тұрақты жиілікті басқару жүйесі)

Бұл басқару жүйесінің негізгі шарттары тапсырыс кезеңдерінің теңдігі және жеткізілімдер арасындағы интервалдар Т₁= Т₂ =... = Т_п = const және тұрақты жеткізілім аралығы T=const. Мерзімді реттеу әдісінің ең танымал модификацияларының бірін немесе ол белгіленгендей (T, S)-қорды максималды деңгейге дейін толықтыра отырып, жүйені пайдалану кезіндегі қор қозғалысының графикалық иллюстрациясы 1 – суретте көрсетілген.

Сурет 1. Мерзімдік реттеу әдісімен қор деңгейінің өзгеруі

Бұл әдістің мәні қазірдің өзінде оның атауында жатыр - тіркелген тапсырыс интервалы жүйесі бар жүйе (fixed order interval system; fixed cycle system) немесе мерзімді тексерулері бар қорды бақылау жүйесі (periodic review). Осы реттеу жүйесінің шеңберінде Т_i - τ (тапсырыс нүктесі) сәтінде тең уақыт аралығынан кейін қор деңгейін бақылау жүргізіледі және келесі жеткізу партиясының тапсырысы мынадай мөлшерде қалыптастырылады

мұндағы siвер

- жеткізудің кезекті i-ші партиясы келіп түскен кездегі қордың ықтимал деңгейі; siT.3

- тапсырыс нүктесіндегі нақты қор деңгейі (тапсырыс кезінде); bi

- кезең ішіндегі уақыт бірлігіне қорды тұтынудың (шығыстың) орташа қарқындылығы; τ – жеткізудің кешігу аралығы.

Қорларды реттеудің мерзімді әдісінің артықшылығы оның ұйымдастырудың салыстырмалы қарапайымдылығы болып табылады-Қордың деңгейін реттеу және бақылау жеткізілім арасындағы аралықта бір-ақ рет жүзеге асырылады. Бұл бұл жүйені 1960 жылдарға дейінгі кезеңде дәстүрлі (әдеттегі немесе компьютерге дейінгі) Басқару жүйелерінде кеңінен қолдануға мүмкіндік берді, өйткені ол бухгалтерлік және басқарушылық жұмыстардың күрделілігін едәуір төмендетіп, сәйкесінше әкімшілік шығындарды үнемдеуге мүмкіндік берді. Алайда, дамыған ақпараттық технологиялардың қазіргі дәуірінде бұл жағдай ХХ ғасырдың ортасындағыдай маңызды емес, оның басты кемшілігі айқын болады-оны тек аз немесе аз мөлшерде қорды тұтыну немесе bi

= const жағдайында ғана қолдануға болады. Периодтық жүйе өте үлкен инерцияға ие, өйткені оның сыртқы жағдайлардың өзгеруіне реакциясы (мысалы, сұраныстың күрт өзгеруі) кем дегенде жеткізілім аралығына кешігіп келеді.

Релаксация әдісі (белгіленген тапсырыс мөлшері бар қорды бақылау жүйесі)

Бекітілген тапсырыс мөлшері бар қорларды бақылау жүйесінде де (fixed order quantity system; order point-order quantity system) бірқатар түрлі модификациялар бар. Осы реттеу жүйесінің негізгі шарттары тапсырыс мөлшерінің теңдігі Q₁= Q₂ = ...= Q_п = const болады және тұрақты жеткізілім аралығы τ=const болады. Белгілі модификациялардың бірі немесе (S, Q)-жүйе үшін реттеудің релаксациялық әдісін пайдалану кезінде қор шамасының өзгеруінің графикалық иллюстрациясы 2-суретте келтірілген.

Сурет 2. Реттеудің релаксациялық әдісімен қорлар деңгейінің өзгеруі

Релаксация әдісінің мәні қордың деңгейін үнемі (күнделікті) бақылау және оны қысқа мерзімді болжау болып табылады. Әрбір ti

уақыт бірлігіндегі қордың қозғалысы туралы нақты деректер бойынша, Ti

жеткізілімдері арасындағы аралықта қордың ықтимал деңгейі τ күннен кейін есептеледі.

Кезекті тапсырысты беру шарты:

Осылайша, осы реттеу әдісімен тапсырыс нүктесі (тапсырыс сәті) "өзгермелі" болады, өйткені жалпы жағдайда Т₁≠ Т₂ ≠ ... ≠ Т_п , ал тапсырыс мөлшері бекітілген.

Релаксация әдісінің артықшылығы-тапсырыстың белгіленген мөлшері (жеткізілім партиясы), бұл логистикалық шығындардың бір бөлігін азайтады. Бұдан басқа, осы жүйе кезінде запастағы материалдық ресурс партияларының оңтайлы мөлшерлеріне тапсырыс беру немесе көлік құралдарының жүк көтергіштігін (жүк сыйымдылығын) барынша пайдалану мүмкіндігі туындайды. Бұл әдіс бейімделгіш, өйткені ол сыртқы ортаның өзгеруіне және ішкі параметрлеріне тез жауап береді. Алайда, релаксация әдісімен қорлардың деңгейін жүйелі түрде үздіксіз бақылау қажет, бұл басқару шығындарын арттырады. Қазіргі жағдайда бұл кемшілік компьютерлік технологияны қолдану арқылы біршама жеңілдейді, бірақ сонымен бірге тиісті ақпараттық жүйені пайдалану шығындарын талап етеді.

Қорларды реттеудің екі деңгейлі жүйесі (минимум-максимум жүйесі)

Қорларды реттеудің екі деңгейлі жүйесі (min-max system) қордың алдын ала белгіленген екі деңгейінің — ең жоғарғы және ең төменгі (немесе тапсырыс нүктесінің деңгейі) болуын біріктіретін реттеудің әртүрлі әдістерінің жиынтығы болып табылады. Әдістің ең танымал модификациялары: екі бункерлі жүйе (тапсырыс мөлшері белгіленген) және тұрақты тапсырыс мөлшері жоқ жүйе немесе (s, S)-қорларды басқару саясаты.

Көбінесе "екі қойма жүйесі" деп аталатын екі бункерлі реттеу жүйесінде (two-bin system) қор шартты түрде (кейде физикалық түрде) әр түрлі қоймаларда сақталатын екі бөлікке бөлінеді. Қорларды реттеудің бұл жүйесі де әртүрлі модификацияларға ие, сондықтан олардың ең қарапайымын қарастырыңыз.

Кезекті Тапсырыс бірінші бункердегі (қоймадағы) қор толық таусылған, ал тапсырыс мөлшері бункердің сыйымдылығына сәйкес келген сәтте жүзеге асырылады. Әрі қарай, екінші бункерден қорды тұтыну басталады, ал жүйенің параметрлері екінші бункерде қор таусылған кезде бірінші бункер толтырылатындай болуы керек. Бұл реттеу жүйесінде бірқатар модификациялар бар және қарапайым жағдайда оның параметрлері S < 2s ретінде анықталады, ал жүйені қолданудың негізгі шарты s = b

* τ және Q = s болады. Логистикалық процестің қалыпты жүрісінен және сұраныстың тұрақты мәнінен елеулі ауытқулар болмаған кезде, бұл жүйе тұрақты режимде ұзақ уақыт жұмыс істей алады.

ХХ ғасырдың басынан бастап АҚШ өндірістік корпорациялары кеңінен қолданған қорларды реттеудің екі бункерлік жүйесінің тағы бір белгілі модификациясы-бұл "бункерлердің" (қоймалардың) сыйымдылығы бір-біріне тең емес және, әдетте, олардың біріншісінің сыйымдылығы екіншісінің сыйымдылығынан асатын жүйе. Бұл жағдайда екінші "бункер" қорды толтыру кезеңінде қосалқы қойма ретінде қызмет етеді. Тұрақты тапсырыс жиілігі бар екі бункерлі жүйенің модификациясы немесе (T, s, S) - жүйе де белгілі.

Қорларды реттеудің неғұрлым кең таралған және әмбебап тәсілі Тапсырыс мерзімділігі тұрақты және оның өзгермелі көлемі (order point, order-up-to level system; optional replenishment system), немесе (s, S)-жүйесі жоқ қорлардың тіркелген екі деңгейі бар шетелде кеңінен қолданылатын жүйе болып табылады. Қорларды реттеудің осы стратегиясының мәні қордың екі деңгейін анықтау болып табылады: ең жоғары рұқсат етілген (S) және тапсырыс нүктесін анықтайтын (s) деңгей. Тапсырыс қордың нақты мөлшері s деңгейіне жеткенде, оны s мөлшеріне дейін толтыру үшін жасалады. Бұл жүйенің әртүрлі модификациялары бар. Жалпы жағдайда (s, S)-қорларды реттеу жүйесін пайдалану кезінде тапсырыстың мөлшері (8.13) формулалар бойынша кезеңдік әдіс кезіндегі сияқты, ал тапсырыс нүктесінің деңгейі s=Sстр

+bi

* τ ретінде айқындалады. Осы реттеу жүйесін графикалық түсіндіру 3-суретте келтірілген.

Сурет 3. Реттеудің екі деңгейлі әдісі кезінде қор шамасының өзгеруі немесе (s, S)-басқару жүйесі

Екі деңгейлі (s, S)-қорларды реттеу жүйесі басқа екі принципті жүйенің (кезеңдік және релаксациялық әдістердің) артықшылықтарын біріктіреді, бірақ қор деңгейін бақылауды ұйымдастыру тұрғысынан анағұрлым күрделі болып табылады. Екі деңгейлі реттеу жүйесін қолдану материалдық ресурстардың шығыны уақыт бойынша біркелкі бөлінбеген жағдайда, әсіресе болжамды өндірістік сұранысқа қатысты белгісіздік элементі болған жағдайда ұсынылады.

Екі деңгейлі жүйелердің басты артықшылығы олардың ДЗ жұмыс істеуінің өзгеретін сыртқы және ішкі жағдайларына жоғары бейімделуі болып табылады, бұл қорларды реттеу жүйелерін (s, S) кеңінен практикалық пайдалануды алдын ала анықтады, ал ЭЕМ-ді және әсіресе қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды қолдану басқарушылық шығындарды едәуір азайтуға және басқарушылық ақпараттың жеделдігі мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Микитьянц С. Р. Модели процессов материально-техническогоснабжения. Изд-во ЛГУ, 1974. С. 21.
Ланге О. Оптимальные решения : пер. с польск. М. : Прогресс,1967. С. 202.
Хедли Дж., Уайтин Т. Анализ систем управления запасами : пер.с англ. М.: Наука, 1969. С. 24—25.
Михаил Г., Владимир Т., Сергей У. Коммерческая логистика: теория и практика 3-е изд., испр. и доп.

По всем вопросам, просим написать на почту!