Дата публикации: 30.09.2024
САРҚЫНДЫ СУЛАРДЫ ТАЗАРТУ ЖОЛДАРЫ
Бегалы Ақсезім Ералықызы, Исаева Акмарал Умирбековна
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті, Шымкент, Қазақстан
Қалалардың өсуі, өнеркәсіптің қарқынды дамуы, ауыл шаруашылығының интенсификациясы, суармалы алқаптардың айтарлықтай кеңеюі, мәдени-тұрмыстық жағдайлардың жақсаруы және басқа да бірқатар факторлар сумен қамтамасыз ету мәселелерін күрделендіре түсуде. Суға деген сұраныс өте үлкен және жыл сайын артып келеді. Сумен қамтамасыз етудің барлық түрлері үшін жер шарындағы судың жылдық шығыны 3300-3500 км3 құрайды. Оның үстіне барлық су тұтынудың 70%-ы ауыл шаруашылығына жұмсалады.
Химия және целлюлоза-қағаз өнеркәсібі, қара және түсті металлургия, мұнай өндіру және мұнай өңдеу өнеркәсібі суды көп тұтынады. Энергетиканың дамуы да суға деген сұраныстың күрт өсуіне әкеледі. Судың қомақты көлемі мал шаруашылығының қажеттіліктеріне, сонымен қатар халықтың тұрмыстық қажеттіліктеріне жұмсалады. Судың көп бөлігі шаруашылық-тұрмыстық қажеттіліктерге пайдаланылғаннан кейін ағынды су түрінде өзендерге қайтарылады [1].
Тұщы су тапшылығы қазірдің өзінде жаһандық проблемаға айналып отыр. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының суға деген үнемі өсіп келе жатқан қажеттілігі дүние жүзіндегі барлық елдер мен ғалымдарды бұл мәселені шешудің әртүрлі әдістерін іздеуге мәжбүрлеп отыр.
Ағынды суларды тазарту биосфераға теріс әсер ететін зиянды және қауіпті ластаушы заттарды залалсыздандыру мақсатында жүзеге асырылады. Әртүрлі тазалау технологияларын қолдану құнды компоненттерді залалсыздандыруға және зиянсыз етуге немесе қайта өңдеуге бағытталған. Демек, ағынды суларды тазарту технологиясы мен технологиялық жабдықты таңдау негізінен ағынды сулардың сапалық құрамына немесе оның табиғи көрсеткіштерден ауытқуына байланысты. Басқаша айтқанда, ағынды суларды тазарту әдісін таңдау ағынды суларда болатын зиянды факторларға байланысты.
Бұл факторлар тек улы заттар: мұнай өнімдері, беттік белсенді заттар, ауыр және түсті металдардың катиондары ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаның агрессивтілігі, тұздың жалпы мөлшері, аммоний иондарының концентрациясы, ОК және БОД сияқты көрсеткіштер болуы мүмкін.
Ағынды суларда зиянды заттардың болуы ағынды суларға немесе табиғи суларға кешенді талдау жүргізу арқылы анықталады.
Ағынды сулардың зиянды факторларын оңай класстарға бөлуге болады және әрбір классқа осы классты анықтайтын бір немесе бірнеше көрсеткіштерді тағайындауға болады. Көрсеткіштер тобын зиянды факторлар класының идентификаторы деп атаймыз.
Сарқынды суларды тазарту кәзіргі заманғы басты экологиялық мәселелердің бірі болып табылады. Оларды тазарту кезеңдері мен дәрежесі ағынды сулардың қандай және қаншалықты ластанғанына байланысты [2].
Ластанудың бірнеше түрлері бар [3-4]:
• Биологиялық – бұл бактериялар, саңырауқұлақтар, балдырлар. Олардан суды тазарту үшін оны ультрадыбыстық немесе ультракүлгін сәулеленумен дезинфекциялайды, ал тазартуды анаэробты, аэробты немесе жою арқылы жүргізеді. Бұл биологиялық және биохимиялық өңдеу әдістері.
• Химиялық — органикалық қоспалар, минерал немесе екеуінің қоспасы. Химиялық ластанумен күресу үшін суды тотықтырады және тотықсыздандырады, озонизациялайды, бейтараптандырады немесе тұндыру әдісі қолданылады. Осы химиялық әдістермен қатар физика-химиялық әдістер қолданылады - бұл суды реагенттермен өңдеу және тұндыру цистерналары, гидроциклондар, центрифугалар, сүзгілер, флотаторлар және реактор типті қондырғылар арқылы механикалық тазартудың үйлесімі.
• Физикалық – тоқтатылған бөлшектер. Ірі механикалық қоспалар - қоқыс, құм - мұндай ластаушы заттар жабдықты зақымдамауы үшін алдымен механикалық тазалау арқылы жойылады. Ұсақ және коллоидты бөлшектер реагенттер мен тазарту қондырғыларының көмегімен физика-химиялық әдіспен жойылады.
• Термиялық – бұл химиялық және биологиялық ластаушылары жоқ, бірақ жоғары температурасы бар салқындатқыш және энергетикалық судың қалдығы. Мұндай ағынды сулар шартты түрде таза болып саналады, бірақ ол салқындатылмаса және су қоймасына ағызылмаса, ол табиғи температура режимін өзгертеді және оның тұрғындары өледі.
Су әртүрлі заттармен ластанған болуы мүмкін немесе зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясына - ШРК сәйкес келуі мүмкін. Мұндай концентрациядағы зиянды зат қоршаған ортаға зиян келтірмейді деп саналады [5].
Әдебиеттер тізімі
-
Ekundayo, E.O., Emede, T.O., Osayande, D.I., 2001. Effects of crude oil spillage on growth and yield of maize (Zea mays L.) in soils of Midwestern Nigeria. Int. J. Food Sci. Nutr. 56(4), 313–324.
-
Tang, J.C., Wang, M., Wang, F., Sun, Q., Zhou, Q.X., 2011. Ecotoxicity of petroleum hydrocarbon contaminated soil. J. Environ. Sci. 23(5), 845–851.>> doi.org/10.1016/S1001-0742(10)60517-7
-
Romaniuk O. I., Shevchyk L. Z., Oshchapovskyy I. V., T. V. Zhak. Method
of ecological assessment of oil-contaminated soils. Vol 24 No 2 (2016). DOI: https://doi.org/10.15421/011633
-
Sattarova A.M., Issayeva AU. The Role of Spontaneous and Augmented Microflora in Cleaning Oil-Contaminated Loamy Gray Soils of Southern Kazakhstan. Mediterranean Journal of Social Sciences. MCSER Publishing, Rome-Italy Vol 6 No 1 S2 , February 2015, р.103-108. Doi:10.5901/mjss.2015.v6n1s2p103
-
Issayeva AU., Uspabayeva A.A., Sattarova A. M., Shingisbayeva Z. A., Isaeva R. Consortium of Hydrocarbon-Oxidizing Microorganisms as a Basis for a Biological Product for Treating Petroleum Industry Waste in Southern Kazakhstan. Ekoloji 26(100):e100001(2017) . IF - 0.516