Дата публикации: 20.04.2022
Әлиасқаров Әлішер Орынбекұлы
Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университетінің 2 курс магистранты , Алматы, Қазақстан
Аңдатпа: Мақала болашақ шет тілі мұғалімдерінің мәдениаралық сөйлеу қабілеттерін қалыптастыру процесінде рөлдік ойын м технологиясын қолдану мәселесіне арналған. Мақалада рөлдік ойындардың функциялары қарастырылған, сонымен қатар мұғалімнің ойын технологияларын сауатты таңдаудың маңыздылығын негіздеді. Студенттердің тілдік дайындығы барысында қолданылуы мүмкін ойын түрлеріне ерекше көңіл бөлінеді. Университетте білім алушылардың танымдық қызығушылығын және шет тілін үйренудегі сөйлеу қабілеттерін қалыптастыру мәселесіне деген ойындардың рөліне баса назар аударылады.
Түйінді сөздер: мұғалімдердің мәдениаралық сөйлеу құзыреттілігін қалыптастыру , рөлдік ойын технологиялары, ойын функциялары, лексикалық ойын түрлері, тілдік ойын түрлері, кәсіби құзыреттілік, ойын түрлері.
Шет тілдерін оқыту саласындағы жаңару процестері мұғалімдерге оқытудың әдістері мен тәсілдерін өз бетінше таңдау құқығы мен мүмкіндігін беретін жағдайлар жасайды. Осыған байланысты, бұл зерттеудің мақсаты шет тілі сабақтарындағы рөлдік ойындар оқушыға шет тілін терең және қызығушылықпен меңгеруге және коммуникативті құзыреттілікті қалыптастыруға ғана емес, сонымен қатар олардың әлеуметтік және жеке басын дамытуға мүмкіндік беретін инновациялық технологиялардың мысалы екенін дәлелдеу болды. Болашақ шет тілі мұғалімдерінің шет тілін оқыту процесінде іскерлік ойын қолданылады, ол нақты іс-әрекеттің моделіне негізделген. "Сот", "пікірталас", "сайлау" және басқа да ойындар кеңінен танымал . Ойын білім беру процесінің жағдайын оқушылардың жеке танымдық белсенділігін қамтамасыз ететін білімге деген қажеттілікті қалыптастырудың және оларды практикалық қолданудың нақты жағдайларына жақындатуға мүмкіндік береді. Рөлдік ойын жаңа материалды игерудің күрделі мәселелерін шешу, шығармашылық қабілеттерін шоғырландыру және дамыту, сонымен қатар жалпы білім беру дағдыларын қалыптастыру үшін қолданылады. Бұл студенттерге оқу материалын әр түрлі тұрғыдан түсінуге және зерттеуге мүмкіндік береді. Рөлдік ойындардың әлеуметтік маңыздылығы белгілі бір мәселелерді шешу барысында білім ғана емес, сонымен бірге қарым-қатынастың ұжымдық формалары, соның ішінде коммуникативті құзыреттілік дамиды. Басқарылатын рөлдік ойын қарапайым көрініс болып табылады және диалогқа немесе мәтінге негізделуі мүмкін. Бірінші жағдайда студенттер алады негізгі диалогпен танысыңыз және оны қолданыңыз. Содан кейін мұғаліммен бірге олар диалогтың мазмұнын талқылайды, сөйлеу лексикасы мен қажетті лексика нормаларын әзірлейді. Осыдан кейін студенттерге тақтаға жазылған тіректерді қолдана отырып, диалогтың өзіндік нұсқасын жасау ұсынылады (қолдау карточкаларда алдын-ала дайындалып, оқушыларға таратылуы мүмкін). Жаңа диалог негізгіге ұқсас болуы мүмкін, бірақ ол басқа мазмұнды, сұрақтар мен жауаптардың басқа түрін қолдануы керек, бұл диалог негізгіге қарағанда қысқа немесе ұзағырақ болуы мүмкін. Сонымен қатар, қажет болған жағдайда мұғалім рөлдік ойын кезінде нұсқаулар бере алады.
Басқарылатын ойынның екінші түрі-мәтіндік рөлдік ойын. Бұл жағдайда мәтінді оқығаннан кейін мұғалім студенттердің біреуіне мәтіннен кейіпкердің рөлін ойнауды, ал басқа оқушыларға одан сұхбат алуды ұсына алады. Сонымен қатар, репортер студенттер тек жауаптары бар сұрақтарды ғана қоя алмайды.
Мәтін, сонымен қатар оларды қызықтыратын кез-келген адам және студент кейіпкер ретінде әрекет ете отырып, осы сұрақтарға жауап беру кезінде өз қиялын көрсете алады. Бірінші жағдайдағыдай, мұғалім оқушыларға рөлдік ойынға көмектесу үшін нұсқаулар бере алады. Неғұрлым күрделі-орташа бақыланатын рөлдік ойын, онда қатысушылар сюжеттің жалпы сипаттамасын және рөлдерінің сипаттамасын алады. Мәселе мынада, рөлдік мінез-құлықтың ерекшеліктері тек студенттерге белгілі. Қалған қатысушылар үшін серіктес қандай мінез-құлық бағытын ұстануы керек екенін болжау және өздерінің реакцияларына қатысты тиісті шешім қабылдау маңызды. Ең қиыны-бұл бастама мен шығармашылыққа жол ашатын тегін және ұзақ мерзімді рөлдік ойындар
Қазақстандағы әлеуметтік-саяси реформалар білім беру мен оқытудың қазіргі заманғы тәсілдерін дамыту жолдарын талдау мен іздестірудің объективті қажеттілігін көрсетеді.Елдің прогресін қамтамасыз ету, оның әлемдегі ұстанымын және оның Орталық Азия өңіріндегі рөлін нығайту мақсатында жастарды тәрбиелеу қолға алынуы қажет. Алайда, 20 ғасырдың соңғы ширегінде әлемде жаһандану процесіне байланысты терең өзгерістер болғанын атап өткен жөн. Мәдениетаралық құзыреттілік білім берудегі барлық өзгерістердің негізіне айналады. Бұл процесте елдегі білім беруді реформалау саласындағы мәдениетаралық құзыреттілік зерттеудің маңызды тақырыбы болып табылады. Бұл біздің еліміз тәуелсіздік кезеңінен бастап халықаралық ынтымақтастықтың баға жетпес тәжірибесіне ие болып, әлемдік қоғамдастықта лайықты орын алуына байланысты болды. Елде көптеген ірі халықаралық ұйымдар жұмыс істейді. Қазақстан саяси, экономикалық, мәдени және білім беру келісімдері аясында көптеген халықаралық субъектілермен ынтымақтасады. Біздің еліміз түрлі халықаралық ұйымдардың мүшесі болып табылады. Осыған байланысты халықаралық байланыстарға қосылу мүмкіндігі артып және шетелдіктермен қарым-қатынас дами түсті, ал басқа мәдениеттермен өзара әрекеттесу біздің күнделікті өміріміздің бір бөлігіне айналады. Мектептер студенттік алмасуды көбірек жүргізуде,мұғалімдер бірлескен жобалар ұйымдастырады және шетелде практикадан өтеді, Осылайша мәдениетаралық коммуникация мен мәдениеттер диалогына қатысады. Шет тілін білетін адамды қоғам әрқашан тілдік ережелер мен оларды қолдану әдістерін білуші ретінде ғана емес, сонымен бірге белгілі бір мәдениеттің тасымалдаушысы ретінде қарастырады. Тіл-бұл әлеуметтік-мәдени құбылыс. Тілдерді әлемнен ажырамас бірлікте оқыту керек және
осы тілдерде сөйлейтін халықтардың мәдениетін зерттеу қажет". Мәдениеттер диалогы бір ана тілі басқа ұлттың тілі мен мәдениетін зерттеген кезде пайда болады. Бұл жағдайда біз мәдениетаралық коммуникация туралы айтамыз - "ойлау мен коммуникативті мінез-құлықтың әртүрлі ұлттық модельдері аясында жүзеге асырылатын мәдениеттердің тікелей өзара әрекеттесу процесі" . Мәдениеттер мен ойлау үлгілеріндегі айырмашылықтарды ескере отырып, шет тілінде қарым-қатынас жасау қабілеті мәдениетаралық құзыреттілік деп атаймыз". Мәдениетаралық құзыреттілікті дамыту екі мәдениеттің бірнеше жолмен өзара іс-қимылын көздейді: 1-шет тілінің көмегімен және шет тілі сөйлеушілерінің мінез - құлық моделін түсіну арқылы зерттелетін тіл елінің мәдениетін зерттеу; 2-Шет тілі мен шет тілі мәдениетінің ана тілінің дамуына және ана мәдениеті шеңберіндегі мінез-құлық моделіне әсері; 3-екі мәдениеттің әсерінен тұлғаны дамыту. Жоғарыда аталған бағыттарды ескере отырып, студенттердің мәдениаралық құзыреттілігі қалай қалыптасатынын қарастырайық. Бірінші бағыт: шет тілінің көмегімен оқытылатын тілдің мәдениетін зерттеу және шет тілінде сөйлейтіндердің мінез-құлық моделін түсіну. Шет тілі мәдениеті әр түрлі компоненттерден тұрады, олар табиғи шет тілі жағдайында шет тілінің қалай жұмыс істейтіні туралы түсінік береді. Бұл компоненттер мыналарды қамтиды: 1-тілдің құрылымы / жүйесі саласындағы білім( лексикалық және грамматикалық ережелер, синтаксис, стилистикалық ерекшеліктер); 2-базалық білім, яғни. ұлттық тілдің ерекшеліктерін көрсететін экран болып табылатын білім( мақал-мәтелдер, идиомалар, шындықтар, дәстүрлі және жаңа өмір салтының объектілері мен құбылыстарының атаулары); 3-ел туралы білім (тарихи фактілер, белгілі бір дәуірдің ерекшеліктері, ғылым мен саясат, ұлы тұлғалар); (г) мәдениеттің өзі (әдебиет, өнер және Ана тілі жасаған музыка). Шет тілін үйрену барысында студенттер тілдің табиғи ортада жұмыс істеуін, әр түрлі қарым-қатынас жағдайындағы ана тілінің ауызша және вербалды емес мінез-құлқын суреттейтін материалды оқиды, сонымен қатар халықтық әдет-ғұрыптар, дәстүрлер, ырым-жырымдар, әлеуметтік құрылым және этникалық байланысты мінез-құлық үлгілерін анықтайды. Біріншіден, бұл тіл тұрғысынан нормативті және лингвомәдени ақпаратты қамтитын түпнұсқа материалдарды (түпнұсқа мәтіндер, аудио, видео) қолдану арқылы жүзеге асырылады. Халықаралық қарым-қатынаста ықтимал қақтығыстардың алдын алу үшін шетелдік мінез-құлықтың ұлттық және мәдени ерекшеліктерін білу маңызды. Ағылшын логикасы тек пайымдаулар мен тұжырымдар арқылы ғана емес, сонымен қатар студенттерге белгілі бір қиындықтар туғызатын ағылшын тілінің грамматикалық құрылымының ерекшеліктері арқылы да енеді. Осылайша, шет тілін үйрену кезінде студент өзінің лексикалық, грамматикалық және синтаксистік ерекшеліктерін түсініп қана қоймай, сонымен қатар сөйлеушілердің ана тілінің репликаларына дұрыс жауап беруді, бет-әлпеті мен қимылдарын дұрыс қолдануды, сөйлеу этикетінің формуласын қолдануды және Оқытылатын тіл елінің мәдени және тарихи ерекшеліктерін білуі керек. Екінші бағыт: шет тілі мен шет тілі мәдениетінің ана тілінің дамуына және ана мәдениеті шеңберіндегі мінез-құлық үлгісіне әсері. Мәдениетаралық коммуникация адамның басқа мәдениеттің өкілін өзінің барлық ұлттық және психикалық ерекшеліктерімен қабылдауға дайындығын ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі өзгерту қабілетін де білдіреді. Шет тілін оның барлық алуан түрлілігін үйрену кезінде студенттер лингвистикалық және мәдени құбылыстарға тап болады және оларды ана тіліндегі құбылыстармен салыстырады. Мысалы, ағылшын тілінің лексикалық және грамматикалық жүйесін оқу кезінде оқушылар қазақ тілі сабақтарында алған білімдерін тілдік құбылыстар мен оларды пайдалану саласындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды атап көрсету үшін пайдалануы тиіс. Шет тілінің мәдениетін үйрену студентті өз елінің мәдени және тарихи фактілеріне жүгіну қажеттілігіне әкеледі. Осылайша, шет тілін үйрену және мәдениетаралық қарым-қатынасқа қатысу кезінде студент Ана тілі мен мәдениетін жақсы түсінеді. Көптеген мысалдар көрсеткендей, мәдениетаралық қарым-қатынас адамды сөздік қоры тұрғысынан дамытып қана қоймайды, сонымен қатар мінез-құлық моделін қалыптастырады. Олар күнделікті өмірде де ұқыптылықпен, өзін-өзі ұйымдастыру қабілетімен және іскерлік сипатымен сипатталады. Үшінші бағыт: екі мәдениеттің әсерінен жеке даму. Мәдениеттер диалогына қатысатын және жеке даму деңгейінде қалатын адамды елестету мүмкін емес. Қарым-қатынас кезінде қарым - қатынасқа қатысушы мүлдем басқа, жоғары деңгейге ауысады, ол мыналарды талап етеді:1-сұхбаттасушының ұқсастығына төзімділік; 2-қарым-қатынас серіктесінің мәдениетін құрметтеу; 3-өмір салтындағы, киіміндегі, өмір салтындағы айырмашылықтарды қабылдау. 4-басқа адамдар мен олардың мәдениеті туралы стереотиптерді жеңу; 5 - басқа тарапқа және олардың еліне деген қызығушылықтың көрінісі; 6-жаңа және белгісіз нәрселерге ашықтық.
Бұл қасиеттер шет тілі оқытушыларының кәсіби құзіреттілігінің бөлігі болып табылады. Өз қызметінің табиғаты бойынша мұғалім адамдармен үнемі жұмыс істеуі керек және мәдениеттер диалогына тек халықаралық қарым - қатынас деңгейінде ғана емес, сонымен бірге серіктестік тәсіл жиі қолданылатын "мұғалім-оқушы" қарым-қатынас деңгейінде қатысуы керек.Мәдениетаралық құзыреттілік шет тілдік қарым-қатынасты оқыту процесінде ана тілдерінің мәдени және психикалық айырмашылықтарын ескере отырып қалыптасады және мәдениеттердің сәтті диалогының қажетті шарты болып табылады.
Қорытынды.
Қорыта келе айтсақ кез келеген оқу орнында білім жүйесін жаңарту реформаның басты талабы болып саналады .Ағылшын тіліндегі мәдениаралық сөйлеуді дамытуда жаңа технологияларды меңгерту және әр түрлі ойын түрлерінің айырмашылықтарымен тиімділік жақтары анықталды . Осылайша, болашақ шет тілі мұғалімдерін педагогикалық қызметке даярлау процесінде ойын технологияларын қолдану оқу процесін едәуір жеңілдетіп , оны студенттер үшін қызықты, қол жетімді етеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1- . Лупанова, Е. М. К вопросу о методике преподавания иностранных языков в России XVIII века // Иностранные языки в школе. – № 1. – 2010. – С. 3–6.
2- Садохин, А. П. Введение в теорию межкультурной коммуникации / А. П. Садохин. – М.: Высшая школа, 2005. – 310 б.
3-Панфилова А.П. Игровое моделирование в деятельности педагога: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / под общ. ред. В.А. Сластенина, И.А. Колесниковой. М., 2006.
4- Гусейнова, Л. А. Межкультурный подход к преподаванию иностранного языка (на опыте немецкого как иностранного): дис. … канд. пед. наук. – М., 2004. – 145 б.
5- Колкер Я.М., Устинов Е.С., Енамеева Т.М. Практическая методика обучения иностранным языкам. М., 2001.
6-Гришаева, Л. И., Цурикова, Л. В. Введение в теорию межкультурной коммуникации. Учебное пособие. 2-е изд., доп. – Воронеж: Воронежский государственный университет, 2004. – 424 б.
7- "Formation of intercultural communicative competence of future English language teachers" – Perizat Assanbayevna for the degree of Doctor of Philosophy (PhD) in the specialty