Дата публикации: 20.03.2022
Таймасова Зухра
Слах Айкүміс
Семирханова Диана
Ғылыми жетекші:Таджибаева Жибек
Yessenov University 2 курс магистранты
Қазақстан,Ақтау қаласы
Дәріс дәстүрлі түрде университетте оқытудың жетекші түрі болып табылады. Оның негізгі мақсаты – оқушылардың оқу материалын кейіннен меңгеруі үшін индикативті негізді қалыптастыру. Білім берудің дидактикалық циклінің негізгі буыны ретінде ол ғылыми-тәрбиелік және идеологиялық қызметтерді атқарады, студентті оқытушының шығармашылық лабораториясымен таныстырады. Бірқатар жағдайларда дәріс негізгі ақпарат көзі ретінде қызмет етеді: оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар болмаған кезде, көбінесе жаңа курстар үшін, белгілі бір тақырып бойынша жаңа ғылыми деректер оқулықтарда көрсетілмеген жағдайда, жеке курстардың бөлімдері мен тақырыптары өз бетінше оқу үшін өте қиын ... Мұндай жағдайларда студенттерге күрделі материалды меңгеруде тек оқытушы ғана әдістемелік көмек көрсете алады. Дәріс материалы мен оқу құралының негізі бір болғанымен, дәрістің оқулықтан даусыз артықшылығы бар: ол ғылыми мәселелердің соңғы қамтылуын қамтамасыз етеді, ғылымның, техниканың және өндірістің жетістіктері туралы ең заманауи деректермен қамтамасыз етеді оқулықта болмауы мүмкін. Сонымен қатар, дәріс пен оқулық материалдың көлемі бойынша ерекшеленеді: егер оқулықта егжей-тегжейлер, егжей-тегжейлер берілген болса, онда, әдетте, олар дәрісте болмайды. Кейбір жағдайларда, мысалы, мүлдем жаңа курстарды құру кезінде дәріс студенттерге білім берудің жалғыз нысаны болуы мүмкін, өйткені ол әдетте бірнеше жылға созылатын оқулық жасау процесінен бұрын болады.
Жоғары мектептегі лекция оқулықты немесе басқа әдеби дереккөздерді жай қайталау емес, ол мұғалімнің белгілі бір білім саласындағы жеке ғылыми-педагогикалық шығармашылығы. Нағыз мұғалім, мамандығы бойынша мұғалім, лекцияға оқуға бір-екі сағат қалғанда емес, әрқашан, бүкіл қызметі бойына, өмір бойы дайындалу. Дәрістерде оқытушы ғылымның іргелі негіздерін жүйелі баяндаумен қатар өзінің ғылыми ой-пікірлерін, зерттелетін пәнге деген көзқарасын, оның мәні мен даму болашағын шығармашылықпен түсінуін білдіреді. Әрбір дәріс оның ғылыми ережелердің дамуын жеке талдауын, оларға тарихи көзқарасты және сонымен бірге олардың қазіргі жай-күйін сыни көзқараспен және ғылымның дамуы мен оны қолдану тәжірибесіндегі қарама-қайшылықтарды ашып көрсетуді қажет етеді. . Дәріске дайындық материалды ең мұқият таңдауды талап етеді - негізгі, негізгі және маңызды, ғылым ережелерін суреттейтін жарқын және мәнерлі мысалдарды тарту. Дәріс студенттердің өз бетінше ойлау әрекетін оятып, бағыт-бағдар беруді, дүниетанымынан тыс қалыптастыруды да талап етеді .Бұл мұғалімнің оқу пәнін жан-жақты біліп қана қоймай, оның мазмұнын терең түсінуі қажет деген сөз.
Әдетте, жеке дәріс үш негізгі бөлімнен тұрады: кіріспе, мазмұнды баяндау және қорытынды.
1. Кіріспе бөлім. Дәрістің мақсаты мен міндеттерін қалыптастыру. Мәселенің қысқаша сипаттамасы. Мәселенің күйін көрсетіңіз. Әдебиеттер тізімі. Кейде алдыңғы тақырыптарға сілтеме жасайды.
2. Презентация. Дәлелдеу. Оқиғаларды талдау, қамту. Фактілерді талдау. Тәжірибені көрсету. Әртүрлі көзқарастарды сипаттау. Сіздің позицияңызды анықтау. Жеке қорытындыларды тұжырымдау. Тәжірибе сілтемелерін көрсетіңіз. Принциптердің, әдістердің, қарастырылатын объектілердің артықшылықтары мен кемшіліктері. Қолдану саласы.
3. Қорытынды. Негізгі қорытындыны тұжырымдау. Өзіндік жұмыс үшін орнату. Әдістемелік кеңес. Сұрақтарға жауаптар.
Дәл осылай дәрістер лекциялық курстарда таратылады: кіріспе, мазмұнын баяндау және қорытынды.
Кіріспе лекцияның алатын орны ерекше. Оның материалы студенттерді пән бойынша негізгі ақпаратты қабылдауға дайындайды. Мұнда ғылымның, технологияның және өндірістің белгілі бір саласына жүктелген міндеттер қарастырылады. Әдістемелік тұрғыдан кіріспе дәріс студенттердің осы ғылымға деген қызығушылығын тудыратындай, ол туралы интегралды түсінік қалыптасқандай етіп құрылуы керек. Студенттермен одан әрі қарым-қатынас көбінесе кіріспе дәрістің қалай өткізілетініне байланысты. Бірінші лекциядан-ақ мұғалімнің студенттермен кері байланыс орнатылғанын анықтауға болады.Студенттер әрқашан кіріспе лекцияға қызығушылық танытады. Олар жаңа пәнге де, жаңа оқытушыға да бірдей қызығушылық танытады. Алайда кіріспе дәрістен кейін студенттер сұрақсыз, әсер алмаспай тарап кетсе, мұғалімнің пәнге деген қызығушылығын оята алмағандығы. Болашақта бұл студенттердің өздігінен білім алуына кедергі келтіреді. Қорытынды дәрісте бүкіл курс бойынша жұмыстың нәтижелері шығарылады, студенттердің назары алған білімдерін практикада жүзеге асыруға аударылады, осы ғылым саласының әр түрлі мәселелерін әрі қарай зерттеуге әдебиеттер ұсынылады, курстық жоба және зерттеу жұмысында қолдану.Терең ғылыми мазмұны бар мәселелердің тар шеңбері бойынша арнайы курстардың дәрістерінің ғылыми және тәрбиелік мәні зор. Олардың негізгі міндеті – белгілі бір ғылыми мәселелерді шешудің жаңа жолдарын табу. Ерекше қызығушылық тудыратындар, яғни. арнайы курстар, мұнда оқытушы өзінің ғылыми немесе өндірістік қызметінің нәтижелерін белгілейді. Әдістемелік тұрғыдан дәріс келесі негізгі талаптарға сай болуы керек: ғылым мен техниканың заманауи деңгейінде болуы; белгілі бір тақырыпты толық қамту; ішкі сенімі, логикалық пайымдау күші болуы және аудиторияда білімге белгілі бір қызығушылықты ояту; жақсы ойластырылған суреттелген мысалдарды қамту; студенттердің өзіндік жұмысына бағыт беру; тиісті аудиторияға қолжетімді болуы. Сонымен қатар, дәрістің қолжетімділігі студенттердің жоғары интеллектуалдық мүмкіндіктерінің шекарасына үндеу ретінде түсініледі. Дәріс курстарында дәрістен лекцияға дейін жүйелі түрде ғылыми баяндау деңгейін көтеру және дәрістердің студенттердің көпшілігі үшін мүмкін және қызықты болуын қадағалау қажет. Оқудың алғашқы жылдарындағы ғылыми ойлаудың бір түрі ретінде дәрістің дамытушылық рөлі ерекше зор. Мұнда дәріс оқу ақпаратымен қатар студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырып, бағыттайды, өзін-өзі тәрбиелеу арқылы қосымша білім алу қажеттілігін туғызады. Сондықтан алғашқы жылдары лекцияның баяндалуының және өзіндік жұмысқа ұсыныстардың жүйелілігіне негізгі педагогикалық-психологиялық көңіл бөлу қажет.
Оқу процесінде студенттер оқу ақпаратының қажетті көлемін меңгеру және біршама күрделі оқу материалын талдау қабілетін дамытады. Сондықтан жоғары курстарда лекциялар азырақ егжей-тегжейлі және фактілерге сілтемелермен жалпыланған ақпаратты қамтуы керек. Кіші және жоғары курстарда дәрістерді тым жеңілдету немесе қажетсіз қиындату ұсынылмайды. Әдістемелік, тәрбиелік тұрғыдан алғанда дәрістер семинарларда, практикалық жаттығуларда жауап алу үшін лектордың аудиторияға қоятын сұрақтарымен айтарлықтай байытылады. Дәрісті белсенді қабылдау көрсеткіші студенттердің оқытушыға қойған сұрақтары және лектор қойған мәселелерге байланысты өзіндік көзқарастарын білдіруі болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
-
Андреев Е. Г. Педагогика в работе лектора. М., 1994.
-
Архангельский С.И. Лекции по теории обучения в высшей школе. - М.: Высш. шк, 1974.- 384 с.
-
Бордовская., Н.В. Реан А.А. Педагогика. Учебник для вузов .-П.,2000. ¾ 304 с.