Дата публикации: 13.10.2024
ҚАЛАЛЫҚ КАДАСТРДЫ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ
ДӘЛДІГІН АРТТЫРУ
Мейрамхан Іңкар Мейрамханқызы
Магистрант 2 курса,
Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті,
Өскемен қ, Қазақстан
Ғылыми жетекші: т.ғ.д., профессор Ипалаков Тулеген Турсунович
Аннотация
Қаланың орталық аудандарындағы жердің жоғары құны мен жер төлемінің жоғары ставкалары шекаралық белгілер мен жер координаттарын белгілеудің дәлдігін арттыруды талап етеді. Қазіргі уақытта ерекше құнды қалалық жер учаскелерінің шыңдарының координаттарын анықтаудың талап етілетін дәлдігі 1-3 см құрайды, дегенмен жер учаскелерінің экономикалық бағалауына, көлеміне, функционалдық пайдаланылуына және жер құқығының нысанына байланысты шекаралық белгілер мен учаскелер алаңдарының орналасу дәлдігіне нормативтік талаптар жоқ.
Кадастрды сапалы геодезиялық қамтамасыз етудің негізі ел аумағындағы геодезиялық желілердің жай-күйін жақсарту болып табылады. Геодезиялық нүктелердің төмен тығыздығы геодезиялық Өлшемдердің дәлдігін төмендетеді. Сонымен қатар, геодезиялық қолдауды қалпына келтіру қосымша уақыт пен қаржылық шығындарды талап етеді. Кадастрлық, жерге орналастыру және басқа да жұмыстарды жүргізу үшін желілерді құрудың тығыздығы мен дәлдігіне қойылатын талаптар жердің барлық санаттары үшін бірдей болуға тиіс.
Тірек-аралық желілерді қоса алғанда, мемлекеттік геодезиялық желілердің (МГЖ) және арнайы мақсаттағы геодезиялық желілердің (АМГЖ) қазіргі жай-күйін талдау қираған және қалпына келтірілмеген геодезиялық пункттердің едәуір санын көрсетті. Мұндай проблемалар басқа елдер бойынша практикасында кездеседі. Геодезиялық желілерге қатысты нормативтік құжаттарда МГЖ пункттері жергілікті жерде белгісіз мерзімге бекітіледі және мемлекеттік координаттар жүйесін құру үшін пайдаланылады[1], ал МГЖ пункттері кемінде бес жыл мерзімге белгіленеді және кадастрлық, жерге орналастыру, қала құрылысы және өзге де қызметті қамтамасыз етеді. Бұл желілерді құру мақсаттары әртүрлі болғанымен, екеуі де геодезиялық жұмыстарды қамтамасыз етуге қызмет етеді. Әр түрлі қызмет ету мерзіміне байланысты оларды сақтау тәсілдері әр түрлі. Мысалы, АМГЖ нүктелерінің көп бөлігі олар құрылған қызмет барысында жойылуы мүмкін, бұл желінің тығыздығын төмендетеді. Нәтижесінде геодезиялық жұмыстарды қамтамасыз ету үшін жаңа желілік пункттер құру қажеттілігі туындайды, бұл жаңа желілерді құрудың уақыты мен қаржылық шығындарын арттырады.
Геодезиялық нүктелердің төмен тығыздығы геодезиялық өлшеулердің дәлдігінің төмендеуіне әкеледі және жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік тізілімінде жүйелі қателіктердің пайда болуына ықпал етеді, мысалы, аймақты анықтаудағы қателіктер немесе жылжымайтын мүлік шекарасының бұрылыс нүктелерінің координаттары[2]. Тізілімдегі бұл қателер дұрыс емес салық салуға әкелуі мүмкін-шамадан тыс немесе төмен. Координаттардың дұрыс анықталмауы жер учаскелерінің қиылысуына әкелуі мүмкін, бұл жер иелерінің наразылығына және сот дауларына әкеледі.
Сонымен қатар, геодезиялық пункттердің төмен тығыздығы жер учаскелерін аралауды, ;ерді бақылау мен түгендеуді және қала шекараларын орнатуды және қалпына келтіруді қиындатады[3]. Геодезиялық желілерді құруды реттейтін қолданыстағы заңдар мен бұйрықтар оларды тығыздау қажет болған жағдайда геодезиялық пункттердің тығыздығына қойылатын талаптарды төмендетеді. Мысалы, арнайы мақсаттағы пункттердің тығыздығы салынбаған аумақтарда бір шаршы километрге 1 пунктке дейін және салынған аумақтарда бір шаршы километрге 4 пунктке дейін болуы мүмкін[5].
Сол сияқты, қала маңындағы аймақта орналасқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері үшін желілерді салу дәлдігіне бірыңғай талаптар белгілеу қажет. Мысалы, тірек аралық желі екі класқа бөлінеді: 5 см пункттердің өзара орналасуының орташа квадраттық қателігі бар ТАЖ-1 және 10 см қателігі бар ТАЖ-2.Бірінші класс қалаларда, ал екінші класс басқа елді мекендерде қолданылады. Алайда, өнеркәсіптік қалалардың экологиялық проблемаларына байланысты қала маңындағы аймақтардың белсенді дамуы, ауылдық елді мекендердің урбанизациясы, сондай-ақ көптеген елді мекендерге жақын жол трассаларының құрылысы және табиғи ресурстардың геологиялық дамуы байқалады. Осыған байланысты мемлекеттің бүкіл аумағы үшін бірдей геодезиялық негіз құру маңызды.
Осы факторларды ескере отырып, геодезиялық пункттердің сақталуын сапалы қадағалауды жүзеге асыру маңызды. Қазіргі уақытта мұндай қадағалауды мемлекеттік тіркеу, кадастр және картография қызметі жүзеге асырады. Алайда, тәжірибе көрсеткендей, бұл қадағалау тиімсіз. Мысалы, егер ТАЖ нүктесі үш-төрт жер учаскесінің қиылысында шекара белгісі ретінде бекітілсе (сур.1) және осы учаскелердің иелерімен шарттар жасалды, мемлекеттік бақылаудан басқа бірнеше меншік иелері геодезиялық пункттердің жай-күйіне жеке қадағалауды жүзеге асыратын болады. Бұл геодезиялық пункттерден бас тарту және қирау қаупін айтарлықтай төмендетеді.
Сурет 1. Үш жер учаскесінің шекаралары қиылысында ОМС пунктін белгілеу
Мемлекеттік геодезиялық желілер мен арнайы мақсаттағы желілер олар үшін құрылған кадастрлық, жерге орналастыру, қала құрылысы және өзге де жұмыстардың жүргізілуін қамтамасыз етуге тиіс. Алайда, қазіргі уақытта желілер бекітілетін көптеген пункттердің жағдайы қанағаттанарлықсыз. Бұл аталған жұмыстарды орындау кезінде қосымша уақыт пен қаржылық шығындарға, сондай-ақ объектілер шекарасының тән нүктелерінің ауданы мен координаттарындағы қателер сияқты жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік тізіліміне қате мәліметтер енгізуге әкеледі. Бұл қателерді түзету көбінесе меншік иелері мен пайдаланушылардың наразылығын тудыратын сот процестерімен бірге жүреді. Осы проблемаларды шешу үшін бүкіл ел бойынша тиісті геодезиялық қамтамасыз етуді қамтамасыз ете отырып, жергілікті жерде геодезиялық пункттерді бекітуге және сақтауға бірыңғай талаптар белгілеу қажет.
Желілік пункттер кадастрлық инженерлер үшін маңызды рөл атқарады, бұл жер учаскелері мен елді мекендердің шекараларын дәл белгілеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, көптеген геодезиялық пункттердің тарихи маңызы бар. Геодезиялық желінің жай-күйін және желілік пункттердің сақталуын сараптау геодезиялық пункттердің тұтастығы геодезиялық қамтамасыз етудің дәлдігін арттырудың негізгі факторы болуы мүмкін екенін көрсетті. "Геодезиялық пункттерді күзету, бұзу немесе қайта орналастыру (көшіру) қағидаларын бекіту туралы" 2023 жылғы 13 наурыздағы № 90/НҚ бұйрығына сәйкес елдің бүкіл аумағында геодезиялық пункттерді анықтау және қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу қажет. Ол үшін табылған геодезиялық пункттер, олардың орналасқан жері, күйі, координаттары мен фотосуреттері туралы ақпарат жинайтын арнайы ұйымдар құрылуы керек.
Қазіргі уақытта қалалық кадастрды жақсарту үшін геодезиялық желілерді қайта құру және дамыту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыруды ұлғайту қажет. Дамыған мемлекеттік геодезиялық желілер кадастрлық қызметті геодезиялық қамтамасыз етудің негізі бола отырып, болашақ геодезиялық жұмыстардың дәлдігін арттыруға ықпал ететін болады.
Қорыта келе, жасалған анализдер негізінде қалалық кадастрды геодезилық қамтамасыз ету дәлдігін жоғарылату үшін келесі әрекеттер ұсынылады:
-
Геодезиялық қамтамасыз етудің негізі болып табылатын геодезиялық желілерді дамыту. Ол үшін:
-
геодезиялық желі тығыздығын жоғарылату;
-
тірек аралық желі пункттерін үш немесе төрт жер учаскесінің қиылысында шекаралық белгі ретінде бекітіп, белгіленген белгіні жеке тұлғалармен келісіп, мемлекеттік ұйымдардан басқа пунктті бақылауды жер учаскелерінің бірнеше меншік иелерімен жүзеге асыру;
-
геодезиялық желі пункттерін қалпына келтіру және сақтау іс-шараларын дамыту үшін арнайы геодезиялық пункттер жайлы ақпарат қабылдайтын арнайы ұйымдар құру.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
-
Координаттардың, биіктіктердің, гравиметриялық және спутниктік өлшеулердің бірыңғай мемлекеттік жүйелерін, сондай-ақ мемлекеттік топографиялық карталар мен жоспарлардың ауқымды сериясын құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 28 желтоқсандағы № 1403 қаулысы. [Электронды ресурс]. – URL : Об установлении единых государственных систем координат, высот, гравиметрических и спутниковых измерений, а также масштабного ряда государственных топографических карт и планов - ИПС "Әділет" (zan.kz)
-
Ванеева М. В. О точности определения положения координат границ земельного участка геодезическими методами [Мәтін ]/ М. В. Ванеева, С. В. Ломакин, В. Д. Попело // Вестник Воронежского государственного аграрного университета. — 2016. — № 1. — Б. 135–141.
-
Инструкция по межеванию земель. Комитет Российской Федерации по земельным ресурсам и землеустройству. - М.: Роскомзем, 1996. - 32 с.[Электронды ресурс]. - URL: instruktsiia-po-mezhevaniiu-zemel.pdf (ggspb.org)/ (қаралған уақыты : 08.02.2024)
-
Закиян Э. А. Практические проблемы, связанные с наложением границ земельных участков. Кадастровая ошибка [Мәтін ]/ Закиян Э. А.// Имущественные отношения В РФ. — 2014. — № 11. — С. 6–11.
-
Пестряков А.Н. Повышение точности геодезических работ в плотной городской застройке[Текст]/А.Н.Пестряков//Сейфуллин оқулары – 19. - 2023.- Т. I, Ч. IV. – С. 118-120. УДК 528.48