Дата публикации: 30.09.2024
ХИМИЯ ПӘНІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ ОРЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Усербаева Алина Маратқызы
Жұмабекова Аида Нұрланқызы
Сардан Балауса Муратқызы
әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық университетi 2 курс магистранттары
Aлмaты, Қaзaқстaн
Ғылыми жетекші: х.ғ.к., доцент Рыскалиева Р.Г.
Аңдатпа. Бұл мақалада химия бойынша өзіндік жұмыстарды орындаудың өзектілігі қарастырылады. Бұл тәсілдің артықшылықтары, соның ішінде студенттердің талдау, зерттеу және сыни ойлау дағдыларын дамыту талқыланады. Мұндай жұмыстардың негізгі мақсаттары мен міндеттері, олардың студенттердің сыни ойлауы мен практикалық дағдыларын дамытуға әсері сипатталған. Сондай-ақ, студенттердің химияның нақты салаларындағы білімдерін тереңдетудегі және ғылыми саладағы болашақ мансапқа дайындықтағы өзіндік жұмыстардың рөлі қарастырылады. Білім берудегі өзіндік жұмыстың маңыздылығы және оның химия саласындағы табысты ғылыми және кәсіби қызмет үшін қажетті құзыреттерді дамыту үшін маңыздылығы туралы және студенттердің химия саласындағы құзыреттерін дамыту үшін өзіндік жұмыстарды білім беру процесіне біріктірудің маңыздылығы атап өтіледі.
Кілт сөздер: репродуктивті, шығармашылық, элоктрондық баланс, тотығу-тотықсыздану реакциясы.
Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық және білім беру кеңістігіне кіруінің жаңа әлеуметтік-экономикалық шарттары білім берудің мәнін қайта қарауды талап етеді. Қазіргі заманда білім беру саласында әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметтерін көрсетуге қол жеткізуіміз керек [1]. Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Себебі білім алушыларды жаңа технологиялармен қызықтырмайынша, олардан жүйелі білімді талап ету оңайға соқпайды. Жылдам өзгеретін әлем мен ақпарат ағындарының артуы жағдайында іргелі пәндік білім міндетті, бірақ білім берудің жеткіліксіз мақсаты болып табылады. Білім алушылар білім, білік және дағды сомасын игеріп қана қоймауы керек. Білім алушыларға өзін-өзі жүзеге асыру және қоғам өміріне пайдалы қатысу үшін ақпаратты өз бетінше өндіру, талдау, құрылымдау және тиімді пайдалану, қоғамның құзыретті мүшесі болу қабілетін сіңіру әлдеқайда маңызды және қиынырақ.
Жас мамандарды кәсіби даярлауға қойылатын қазіргі заманғы талаптарды іске асыру білім берудің интеграцияланған түпкілікті нәтижесіне қол жеткізуді көздейді, бұл түлектердің жалпыланған білім мен дағдылардың бірлігі, әмбебап қабілеттер және үлкен міндеттер топтарын шешуге дайын болу ретінде негізгі құзыреттіліктерді қалыптастыруды жеке тұлғадан әлеуметтік және кәсіби деңгейге дейін қарастыруға болады. Бұл ретте кәсіби қызметтің типтік жағдайларында іс-қимыл алгоритмін жүзеге асыруға түлектің дайындығының негізі ретінде білімнің, іскерліктің, дағдылардың дәстүрлі жүйесін қалыптастыру қажеттілігі жоққа шығарылмайды [2,3].
Студенттердің өзіндік жұмысының маңыздылығын арттыру, оның оқу жоспарлары мен бағдарламаларының құрылымындағы көлемін ұлғайту білім беру процесін модернизациялауға бірқатар ғылыми-педагогикалық және ұйымдастырушылық-әдістемелік талаптарға байланысты [4].
Оқу-тәрбие процесінің күрделі құрамдас бөлігі ретінде өзіндік жұмыс оны ұйымдастыру үшін тиісті жағдайлар жасауды, студенттердің де, оқытушылардың да өз қызметінің, жалпы оқу процесінің нәтижелері үшін жауапкершілігін күшейтуді көздейді және нормативтік құқықтық актілерді сақтау арқылы кешенді қамтамасыз етуді (нормативтік, ғылыми-әдістемелік, дидактикалық-технологиялық, компьютерлік, материалдық-техникалық және т. б.) талап етеді [5].
Біріншіден, өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын дамыту: жаңа материалды өз бетінше оқып, оны практикада қолдана білу оқудағы және кейінгі мансаптағы жетістіктер үшін өте маңызды.
Екіншіден, материалды терең түсіну: өз бетінше жұмыс істегенде, студенттер әдетте оқу материалына тереңірек енеді, бұл тақырыпты жақсы түсінуге ықпал етеді.
Үшіншіден, шығармашылық ойлауды ынталандыру: жалғыз жұмыс істеу шығармашылық ойлауды дамытуға ықпал ететін стандартты емес шешімдер мен тәсілдерді іздеуді қажет етеді.
Жалпы, өзіндік жұмыс білім беру процесінде шешуші рөл атқарады, студенттерге білім мен дағдыларды ғана емес, сонымен қатар маңызды жеке қасиеттерді дамытуға көмектеседі.
Өзіндік жұмыс келесі ерекшеліктерге ие:
- мақсатты сипатта болуы керек, оған жұмыс мақсатын нақты қою арқылы қол жеткізіледі. Студенттердің жұмысқа деген қызығушылығын және оны мүмкіндігінше жақсы орындауға деген ұмтылысын тудыратын тапсырманың тұжырымдамасын табу керек. Олар тапсырманың не екенін және оның орындалуы қалай тексерілетінін нақты көрсетуі керек. Бұл жұмысқа мағыналы, мақсатты сипат береді және оның сәтті орындалуына ықпал етеді;
- өз бетінше жұмыс істеу үшін мұндай тапсырмаларды ұсыну қажет, олардың орындалуы дайын үлгілер бойынша әрекеттерді ғана емес, сонымен қатар білімді жаңа жағдайда қолдануды талап етеді, өйткені бұл жағдайда ғана өзіндік жұмыс бастаманы және танымдық қабілеттерді қалыптастыруға ықпал етеді;
- өзіндік жұмысты оқу процесіне енгізудің жоспарлылығы мен жүйелілігі;
- өзіндік жұмысты ұйымдастыруға сараланған тәсіл, өйткені әр түрлі студенттердің білімін, дағдылары мен дағдыларын игеру үшін әр түрлі уақыт қажет;
- алға қойылған міндеттердің жаңалығы, олардың мазмұнының бірегейлігі, практикалық ұсынылған тапсырманың немесе игеру әдісінің мәндері;
- өзіндік жұмыс жүйесін ойластыратын, оны оқу процесіне жоспарлы түрде енгізетін, жұмыстың мақсатын, мазмұны мен көлемін анықтайтын, өзін-өзі бақылау әдістерін үйрететін және оның сапасын бақылауды жүзеге асыратын, студенттердің жеке ерекшеліктерін зерттейтін және оларды өзіндік жұмысты ұйымдастыруда ескеретін оқытушының жетекші рөлі.
Кесте-1. Химия сабақтарындағы өзіндік жұмыс түрлері
|
Өзіндік жұмыс түрлері
|
Мақсаты
|
Дербес қызметтің көздері мен құралдары
|
Студенттер қызметінің сипаты
|
|
1. Кітаппен жұмыс
|
- жаңа білімді игеру;
- білімді бекіту;
- ойлауды, сөйлеу әрекетін дамыту;
- танымдық қызығушылықтарды тәрбиелеу.
|
- оқулықтар;
- анықтамалықтар;
- көркем емес әдебиет
|
- репродуктивті;
- іздеу;
- шығармашылық
|
|
2. Жаттығу
|
- білімді бекіту;
- білімді қолдану;
- дағдылар мен дағдыларды дамыту;
- ерік-жігерді, табандылықты, еңбекқорлықты тәрбиелеу;
- өзін-өзі бақылауға тәрбиелеу
|
- оқулықтар;
- жәрдемақылар:
- жаттығулар жинақтары;
- дидактикалық материалдар;
- бағдарламаланған материалдар;
- техникалық құралдар
|
- репродуктивті;
- іздеу;
|
|
3. Кестелерді толтыру
|
- білімді жалпылау және жүйелеу;
- логикалық дағдыларды дамыту;
- салыстыру;
- Басты бөлектеу;
- дәлел
|
- оқулықтар;
- жәрдемақылар;
- анықтамалықтар;
- мұғалімнің презентациясы;
- жұмыс дәптерлері
|
- репродуктивті;
- іздеу;
|
|
4. Мәселелерді шешу
|
- білімді қолдану;
- пәндік Дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру;
- логикалық ойлауды дамыту;
- өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
- ерік-жігерді, табандылықты, еңбекқорлықты тәрбиелеу
|
- оқулықтар;
- тапсырмалар жинағы;
- карточкалар;
- бағдарламаланған материалдар;
- практикалық тәжірибе
|
- репродуктивті;
- іздеу;
- шығармашылық
|
|
5. Баяндамалар, хабарламалар, эсселер
|
- жаңа білім алу;
- көпшілік алдында сөйлеу дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру;
оқушылардың дербестігін дамыту
|
- көркем емес әдебиет
- радио және телешоулар;
- тәжірибелер;
- бақылаулар
|
- іздеу;
- шығармашылық
|
|
6. Зертханалық тәжірибелер
|
- теориялық білімді қолдану;
- практикалық дағдыларды қалыптастыру;
- ұжымшылдыққа тәрбиелеу
|
- материалдар;
- аспаптар;
- ыдыс-аяқ;
- құрылғылар;
- нұсқаулар
|
- іздеу;
- шығармашылық
|
|
7. Бақылаулар негізінде өзіндік жұмыстар
|
- жаңа білім алу;
- білімді бекіту;
- байқауды дамыту;
|
- оқу фильмдері;
- телешоулар;
- экскурсиялар;
- демонстрациялық эксперимент
|
- репродуктивті;
- іздеу;
- шығармашылық
|
Дәріс сабағында 50 минут кезінде кез келген тақырыпты толықтай меңгеру мүмкін емес. Сондықтан студенттерге өзіндік жұмыстарды беру арқылы тақырып толық қамтылады. Эксперимент жұмысын жүргізу үшін әдістемелік нұсқаулар, сауалнамалар, өзіндік жұмыстар түрлері, тест тапсырмалары дайындалды. Сонымен қатар, анықтау экспериментінің нәтижелерін қорытындылауға, өңдеуге арналған нұсқау әзірленді. Эксперимент жұмысының алғашқы бөлімі анықтау жұмысына арналды. Мұндағы мақсат студенттердің химияны оқуда орындайтын өзіндік жұмыстардың көлемін, сонымен қатар, олардың сабақтағы дербестігі мен коммуникативтік деңгейін байқау болды. Анықтау эксперименті кезінде екі топ бойынша да, әңгімелесу, сауалнама жүргізу, пікірлесу, олармен қарым-қатынас орнату сияқты жұмыстар жүргізілді.
Студенттердің танымдық іс-әрекетін репродуктивті емес, шығармашылық деңгейде ұйымдастыруға, олардың барынша дербестігін қамтамасыз етуге тырыстық. Мысалы, тотығу-тотықсыздану реакциялары тақырыбында электрондық баланс әдісі және электрондық-иондық әдістері арқылы реакция теңдеулерін теңестіру жұмыстары беріледі. Онда электрондық баланс әдісімен тотығу-тотықсыздану реакцияларының тізбектеріндегі коэффициенттерді таңдау, электрондық баланс әдісімен реакция теңдеулерін жазу, атомдардың тотығу дәрежесін анықтау, жартылай реакция әдісін қолдана отырып, тотығу-тотықсыздану реакцияларын жазу жұмыстары жүргізілді [6].
Тапсырма 1.
Реакция схемаларын аяқтаңыз, коэффициенттерді электрондық баланс әдісімен анықтаңыз, тотықсыздандырғыш пен тотықтырғышты көрсетіңіз:
а) K2Cr2O7 + SO2 + H2SO4→ K2SO4 +... +
б) K2Cr2O7 + H2S + H2SO4→ S +...+
в) K2Cr2O7 + KNO2 + H2SO4→ KNO3 +...+
Тапсырма 2.
Келесі түрлендірулерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңыз:
а) S→ SO2 → Na2SO3 → Na2SO4
б) KBr→Br2 →HBr →NaBr
Реакциялардың қайсысы тотығу-тотықсыздануға жатады? Электрондық баланс әдісімен коэффициенттерді таңдаңыз, тотықтырғышты және тотықсыздандырғышты көрсетініз. Тағы осы тәрізді тапсырмаларды орындау арқылы білім алушылар тақырып бойынша білімдерін нығайтуға, бекітуге мүмкіндік алады.
Сонымен қатар, тотығу-тотықсыздану процестерінің тірі ағзадағы маңызды рөлі. Онымен тірі ағзадағы тыныс алу және метаболизм, өсімдіктердің жасыл бөліктеріндегі ашыту, фотосинтез және адам мен жануарлардың жүйке белсенділігі тікелей байланысты. Элементар заттарды алу, мысалы: темір, хром, марганец, никель, кобальт, мыс, күміс, күкірт, хлор, йод және т.б. және құнды химиялық өнімдер, мысалы, аммиак, сілтілер, күкірт газы, азот, күкірт және басқа қышқылдар тотығу-тотықсыздану реакцияларына негізделген.
Осылайша, тотығу-тотықсыздану реакцияларының биологиялық жүйелерде негізгі рөл атқарады, энергияны қамтамасыз етеді, метаболизмге қатысады жасушалық процестерді реттейді.
Көптеген мысалдарды қарастыра отырып, тотығу-тотықсыздану реакцияларының өмірдегі мәнін, биологиялық процесттердегі маңызын үйренеді.
Басқа факультеттердің студенттеріне «Химия» пәнінен студенттерге ғылыми ұғым беріп, оны іс-әрекетте қолдана білуге үйрету негізгі мәселелердің бірі. Студенттердің осы пәнге деген қызығушылығы олардың болашақта қандай бағытты ұстауының кепілі. Сондықтан да, қазіргі таңда химияны оқытудың ғылыми әдістемелік тұстары жан-жақты зерттелу көзіне айналуда.
Қолданылғaн әдебиеттер тізімі:
-
Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. - "Қазақстан-2050" -2013.
-
Курило И.И. Особенности преподавания химии на подготовительном отделении БГТУ // – Минск, 2004. – Вып. 1. – 229-235 б.
-
Савицкая Т.А. Использование различных форм самостоятельной работы студентов на лабораторном практикуме по коллоидной химии. – Минск, 2005. – Вып. 2. – 210-214 б.
-
Круль Л.П. Развитие обучающе-исследовательского практикума на кафедре высокомолекулярных соединений БГУ. – Минск, 2008. – Вып. 4. – 287-291 б.
-
Свириденко В.Г., Смолик Е.Л. // Актуальные вопросы научно-мстодичсской работы. Организация заочного, обучения: опыт, содержание, методика: материалы науч-мстод конф., Гомель, 11-12 апр. 2001 г. / Гомел. гос, ун-г ; редкол.: М. В. Селькин. – Гомель, 2001. – 211-212 б.