Дата публикации: 20.03.2022
Сағынбек Руфина Мұратқызы
«Авиациялық техника және технология» мамандығының магистранты, Азаматтық Авиация Академиясы, Алматы, Қазақстан,
Имашева Г.М
т.ғ.д., профессор Азаматтық Авиация Академиясы, Алматы, Қазақстан
Аңдатпа
Әуе кемелерін мұздан тазарту қазіргі танда, суық ауа райында өзекті мәселе болып табылады. Әуе кемесін қыста ұшуға дайындау кезінде оның сыртқы беттерін көктайғаққа қарсы өңдеу жүргізіледі. Мақаланың тақырыбы - мұздануға қарсы машиналар, сұйықтықтар, осы жүйеге тікелей әсер ететін адам факторы. Мақсаты- мұзды жою және оның қайта түзілуіне қарсы жұмыстарды автоматтандыру. Қазіргі уақытта көктайғаққа қарсы жүйе жақсы жетілдірілді. Сыртқы тараптан одан әрі жаңарту үшін белгілі бір әдістер қажет емес. Қорытындылай келе технологиялық инновациялар тұрғысынан мұзға қарсы процесіне жоғары автоматтандырылған техникалық құралдарды пайдалана отырып, барынша адами фактордың қатысуын азайту керек. Жәнеде мұзға қарсы және оның алдын алу жүйесінде ұйымдастырушылық, технологиялық және техникалық аспектілерде бір мезгілде инновациялық қайта құрулар жүргізу орынды. Сонымен қатар технологиялық артық сұйықтықты одан әрі тазарту және қайта пайдалану арқылы жоюға арналған инженерлік кешендер құрса болады.
Түйін сөздер: мұзға қарсы, сұйықтық, резервуар, инженерлік кешендер, мұз тазалағыш машина.
Кіріспе
Авиациялық техниканы пайдалануға қойылатын талаптарға сәйкес, егер сыртқы ортамен жанасатын беттерде қар-мұз шөгінділері және қырау байқалса және ұшып көтерілгеннен кейін мұз түзілсе, әуе кемесін басқаруға тыйым салынады. Әуе кемесінің беттерінде және элементтерінде орналасқан қар-мұз шөгінділері , қырау оның аэродинамикалық сипаттамаларын, тұрақтылығын нашарлатады және басқару элементтерінің қозғалғыштығын толығымен немесе ішінара блоктайды, сондай-ақ сенсорлық сигналдарды блоктайды және бұрмалайды. Қанаттың аэродинамикалық сипаттамаларының нашарлауы және басқару жүйесіндегі бұзушылықтар өте жағымсыз оқиғаларға әкелуі мүмкін. Қолайсыз ауа райы ұшу қауіпсіздігіне айтарлықтай әсер етеді. Әсіресе ауа температурасы төмендегенде, яғни қысқы мезгілде немесе ауа райы күрт суығанда. Бірақ ондай уақытта жасалатын процедура бар. Ол ұшақты мұздан тазарту және оны белгілі қысқа уақытқа мұздың қайта түзілуінен қорғау. Ұшақты мұзданудан қорғауға келгенде, абсолютті принциптер аз. Алайда мұздың пайда болуын қашан күту керектігі туралы нақты ұсыныстар бар. Жоғары ылғалдылықта, сыртқы температура 37 градустан төмен болған кезде, ұшқыштар ақ бөлшектердің ұшаққа жабысып қалуын күтуі керек. Әуе кемесінің мұздануға қарсы жүйесі корпусты немесе электр қондырғысын мұздан тазартуға көмектессе де, ең жақсы стратегия – мұз қайта түзілмей тұрып тез арада ұшып кету керек. Бұл жағдайда жоғары жылдамдықты ұшақтар үлкен артықшылыққа ие. Мұздан тазарту арнайы сұйықтықпен, арнайы сол сұйықтықты шашатын машинамен жасалады. Мақаланың негізгі мақсаты – мұзға қарсы және оның алдын алу техникаларының заманауи технологияларының деңгейін талдау және оларды жетілдірудің инновациялық тәсілдерін анықтау. Қыста пайдаланудан шығарудың заманауи технологиялары, әдетте, ұшақтың бетін 1 немесе 2 кезеңде өңдеуді қарастырады. Бірінші кезеңде ыстық судың немесе су ерітіндісінің және мұздануға қарсы сұйықтықтың көмегімен жойылады, ал екінші кезеңде беті жұқа сұйықтық қабатымен жабылады. Оған арнайы машинаның (мұз тазалағыш) көмегімен ұшақтың бетіне бүрку арқылы қол жеткізіледі. Төменде суретте Air Astana авиакомпаниясының ұшағына мұздан тазарту жұмысы жүргізіліп жатыр.
Сурет 2 Заманауи жолаушылар ұшағында мұзданудан қорғау аймақтары:
1-экипаж кабинасының алдыңғы терезелері; 2-сырғанау бұрыштарының датчиктері; 3-толық қысым датчиктері; 4-алдынғы қанатшалардың тұмсығын; 5-қозғалтқыштардың тұмсығын ; 6-артқы қанатшаның тұмсығын; 7, 8 - жарықтандыру фаралары; 9-қозғалтқыш; 10-мұздану сигнализаторы
Әдістері
Қолданыстағы мұздан тазартқыш машиналар әртүрлі болады және техникалық сипаттамаларымен, оператор үшін жайлылық жағдайларымен және автоматтандыру деңгейімен ерекшеленеді. Заманауи үлгідегі машиналар конструктивті түрде, платформасында операторға арналған кабинасы бар, телескопиялық жебе орнатылған автомобиль болып табылады.
Телескопиялық жебе ұшақты тіпті 30 м биіктікте де мұздан тазартуға мүмкіндік береді. Машинада ыстық су мен мұзға қарсы сұйықтыққа арналған резервуарлар және жылыту жүйесі бар. Төменде мұз тазалағыш машинаның схемасы көрсетілген.
2 сурет. Мұз тазалағыш машина схемасы
Мұзға қарсы сұйықтықты жеткізу үшін конструкциясы сұйықтықтардың физикалық-механикалық қасиеттерін ескеретін арнайы сорғылар қарастырылған. Машина мұзға қарсы сұйықтықты тұтынуды және оның сумен концентрациясын реттейтін компьютерлік құралдармен жабдықталған. Жүйе операторға әуе кемесі экипажына қажетті ақпаратты басып шығаруға мүмкіндік береді.Әуе кемесін пайдаланудан шығарудың қолданыстағы технологияларын талдау негізінде мыналар анықталды:
1. Үзіліссіз үздіксіз қорғаныс қабатын құра отырып, бір мезгілде өңдеуге және бүкіл бетке сұйықтық әсерінің біркелкі болуына қол жеткізу үшін ірі ұшақтарды өңдеу бір мезгілде бірнеше мұздатқыштармен жүзеге асырылады.
2. Айрықша экологиялық мәселелер назардан тыс қалды, мысалы, техникалық персонал кейбір жағдайларда сұйықтық әрекетінен жақсы қорғалмаған, ал артық сұйықтық аэродром бетіне ағып кетеді, өйткені сұйықтықты шашырату процесі іс жүзінде құю процесіне өтеді.
3. Әуе кемелерін мұздан тазарту сапасы толығымен мұз тазалаушы оператордың біліктілігіне байланысты, бұл ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз етуде адам факторының үлесін арттырады.
4. Мұз және қардан тазалау сапасын бақылауды оператор визуалды түрде жүзеге асырады, өйткені өңделген бет автоматтандырылған режимде сканерленбейді, бұл мониторда өңдеу сапасын қашықтан бақылау мүмкіндігін болдырмайды.
5. Әуе кемесiн пайдаланудан шығаруды растайтын құжат пайдаланушының кәсiби қорытындысы негiзiнде ұшқышқа берiледi.
6. Ұсынылатын ең аз тұтыну - ұшақ бетінің 1 м2 үшін 1,3-1,6 литр сұйықтық.
7. Жеке ұшақтарды өңдеу жағдайында оның маркасына байланысты орташа есеппен 1 литр сұйықтықтың құны 5 €-ға жетеді.
8. PrivateFly сәйкес бір жеке ұшақты өңдеу құны оның түріне байланысты 250 €-дан 10 000 € дейін.
Зерттеу
Қысқы уақытта мұзға қарсы сұйықтықтарды пайдалану бойынша ұсынымдардан, пайдаланудан шығарылғаннан кейін сұйықтықтың қорғаныс қабатының уақыт интервалында әуе кемесін стартқа және ұшып кетуінің қаншалықты маңызды екенін көруге болады. Келесі кестеде ұшақ қанатының материалдарын ескере отырып, I типті сұйықтықтардың мұзды тұман жағдайында қорғаныс әрекетінің уақыттары көрсетілген.
|
Ұшақ қанатының
Материалы
|
Сыртқы ауа температурасы
|
|||
|
-3 градустан жоғары
|
-3 градустан -6 градусқа диін
|
-6 градустан -10 градусқа диін
|
-10 градусқа диін
|
|
|
Қорғаныс қабат уақыты, мин
|
||||
|
Металл
|
11-17
|
8-13
|
6-10
|
5-9
|
|
Композит
|
9-16
|
6-8
|
4-8
|
4-7
|
Кестеге сәйкес, қоршаған орта температурасының төмендеуімен сұйықтықтың қорғаныс әрекетінің уақыты қалай азаятынын көруге болады. Ұқсас көріністі атмосфералық жауын-шашынның басқа түрлерінен - қар, түйіршікті қар, мұздатылған жаңбыр, ұсақ аязды жаңбырлардан байқалады.
Талдауды екі негізгі қорытындымен қорытындылауға болады:
1. Әуе кемесiн мұздан тазарту бойынша жұмыстарды ұйымдастырудың қолданыстағы тұжырымдамасы ӘК пайдалану қауiпсiздiгiне қойылатын талаптарға нашар жауап бередi, өйткені ол қысқа уақыт диапазонында жасалады, бұл экипаждың еріксіз асығуына әкеледі және мұздан тазартылғаннан кейін және өңдеу сапасына белгілі бір мөлшерде күмәнмен ұшып кетуі мүмкін.
2. Мұзды жою және оның қайта түзілуіне қарсы жұмыстарды автоматтандыру деңгейі, қолданылатын сұйықтықтар ерітіндісінің температурасы мен концентрациясын бақылау процестерімен шектеледі. Жерде ұшақты ұшуға дайындаудың осы маңызды саласында адам факторының жоғары үлесінің болуын анықтайды.
Зерттеу көрсеткендей, мұзға қарсы және оның алдын алу жүйесінде ұйымдастырушылық, технологиялық және техникалық аспектілерде бір мезгілде инновациялық қайта құрулар жүргізу орынды.
Ұйымдастырушылық жаңалық ретінде пайдаланылған сұйықтықтарды кәдеге жаратуды немесе тазартуды және процестің технологиялық циклдерін кешенді түрде ескеретін арнайы жоғары автоматтандырылған стационарлық станцияны, ұшу-қону жолағынан стандартты қашықтықта құруды және орналастыруды ұсынуға болады. Рас, мұндай ой өте қымбат болады және оның инженерлік шешімі көптеген факторларды ескеруді қажет етеді. Алайда жолаушылар мен ұшақ экипажының өмірі қымбатырақ. Баяндалған жұмыстарды сапалы орындау үшін техникалық жоғары жабдықталған ұйымдастыру жүйелерін құруға және пайдалануға не кедергі жасайды деген сұрақ туындайды? Бір ғана жауап бар – коммерциялық себептер!
Қорытынды
Технологиялық инновациялар тұрғысынан мұзға қарсы процесіне жоғары автоматтандырылған техникалық құралдарды пайдалана отырып, барынша адамның қатысуын азайту керек.
Жоғарыда көрсетілген ұйымдастырушылық тәсіл шеңберіндегі концептуалды техникалық инновация автоматтандырылған мұзға қарсы жүйесінің келесі құрамдас бөліктерін әзірлеуді қамтуы керек.
- әуе кемелерінің барлық түрлерін ескере отырып, ПЭО реттілігінің электронды схемаларының ақпараттық базасы;
- бір-біріне қатысты әуе кемелері мен мұздан тазартқыштарды (олардың түрлерін ескере отырып) дәл орналастыру негіздері бойынша таңбалау нүктелерінің технологиялық схемаларының ақпараттық базасы;
- технологиялық артық сұйықтықты одан әрі тазарту және қайта пайдалану арқылы жоюға арналған инженерлік кешендер;
- қажетті есептеу құралдарымен, бақылау және бақылау құралдарымен және әуе кемелерін мұздан тазартуды барынша автоматтандыруға мүмкіндік беретін және осы маңызды процеске адамның қатысуын барынша азайтатын бағдарламалық кешенмен жабдықталған мұз тазалағыштар керек.
Бұл бағытта техникалық дамыған әуежайларда белгілі бір өзгерістер бар екенін мойындау керек. Мысалы, Цюрих қаласындағы халықаралық әуежайда ұшу-қону жолағына жақын жерде мұзды кетіруге арналған арнайы алаң бар. Дәл осындай Домодедово (Мәскеу) әуежайында да бар. Дегенмен, ұшақтарды мұздан тазарту дәстүрлі технология негізінде мұз тазалағыштардың көмегімен жүзеге асырылады. Әдетте, ерітіндінің температурасын және оның концентрациясын реттеу процесі негізінен автоматтандырылған, сонымен қатар кейбір функциялар, жалпы алғанда, бұл салада одан әрі зерттеулер мен инновацияларды жүргізу мүмкін емес деп санауға негіз болады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
-
Air Astana DE\ANTI ICING PROCEDURE MANUAL ref. KC/GRH/03. CHAPTER 03-03A/03-03B
-
Пeтpoв E. Texнozosuя npoвeдeнuя npomuвooбzeдeнumezbнoŭ oбpaбomкu BC u cucmeмa noдsomoвкu npo- фuzbнoso nepcoнaza в Mocкoвcкoм a7ponopmy Дoмoдeдoвo [Элeктpohhый pecypc]. URL: http: // www.ato.ru /content/tehnologiya-provedeniya-protivoobledenitelnoy-obrabotki-vs-i-sistema- podgotovki-profilnogo
-
Рекомендации по применению противообледенительных жидкостей для защиты самолетов от наземного обледенения в аэропортах России в сезоне 2012-2013 годов. Министерство транспорта РФ (Минтранс России). Федеральное агентство воздушного транспорта (Росавиация), 28.11.2012.№ 4. 03-370.
-
Шамсиев З. З. Вопросы использования инновационных технологий в развитии технологий противообледенительной обработки воздушных судов // Узбекский журнал проблемы информатики и энергетики, 2015. № 5. 82-88.